UÇUCU YAĞLAR

UÇUCU YAĞLAR

Uçucu yağlar, bitkilerden veya bitkisel droglardan çeşitli yöntemlerle elde edilen, oda sıcaklığında sıvı olan, kristalleşebilen, keskin kokulu ve su buharı ile sürüklenebilen yağımsı karışımlardır.

Uçucu yağlar bakımından zengin olan birçok aromatik, kokulu veya ıtri bitkilerin kokuları da içerdiği etken maddelerden (uçucu yağ) kaynaklanmaktadır. Bu yağlar açıkta bırakıldığında oda sıcaklığın da buharlaşabildiklerinden dolayı uçucu yağ ya da eterik yağ ismini almışlardır. Bazı uçucu yağlar gerçektende çok hoş kokuludur bazen bu yağlara esans da denilmektedir. Yağ ismini ise su ile karışmadığından alır.

Uçucu yağ taşıyan bitkiler daha çok sıcak iklim bölgelerinde yetişir. Özellikle ülkemizi de içine alan Akdeniz bölgesi bu bitkiler bakımından en zengin bölgelerden biridir.

Uçucu yağlar pahalı olup, dayanıklı değillerdir. Işık ve ısıdan uzak renkli cam şişelerde saklanmalıdır.

 

                      UÇUCU YAĞLARIN ÖZELLİKLERİ

-genellikle oda sıcaklığında sıvıdırlar.

-uçucudur ve buharlaştıklarında geride iz bırakmazlar.

-tüm lipofil çözücülerde iyi çözünürler. Örneğin petrol eteri, kloroform, benzol, etanol iyi birer çözücüdürler. Buna karşın uçucu yağlar suda çok az çözünürler ki bu bile kokularının suya geçmesine yeter. Bunlar piyasada yağ altı suyu olarak satılır.

– genelde renksiz veya açık sarı renktedirler.

-uzun süreli saklamalarda ışık ya da oksijene maruz kalırlarsa reçineleşirler. Bu yüzden ışıktan korunmaları gerekir.

– genel olarak sudan hafiftirler.

-çok kuvvetli keskin bir kokuya ve tada sahiplerdir. Piyasadaki uçucu yağlar esterleştirildikleri halde belirtilen miktarın dışında fazla kullanımda zehirlenmelere ve şiddetli baş ağrılarına sebep olur.

 

            BİTKİLERDE UÇUCU YAĞLARIN BULUNDUĞU ORGANLAR 

Uçucu yağlar bitkilerin tek bir organında bulunduğu gibi tüm organlarında da bulunabilirler. Yoğunlaşma oranları bitkiden bitkiye değişir.

Uçucu yağlar bitkiler de; Kök-rizom, gövde ve kabuk, yaprak, çiçek, meyve ve tüm olarak bulunurlar.

Örneğin;

Kök-rizom kısmında (zencefil)

Gövde ve kabuk kısmında (tarçın)

Yaprak kısmında (nane, defne)

Çiçek kısmında (gül, yasemin)

Meyve kabuğu kısmında (limon, portakal)

Hemen her tarafında tüm olarak (lavanta, kekik)

 

 UÇUCU YAĞLARIN VE UÇUCU YAĞ TAŞIYAN DROGLARIN (ORGANLARIN) KULLANIMI

Uçucu yağların eskiden beri aromaterapi de kullanıldığı bilinir. Günümüz de ise kullanım alanı genişlemiştir ve gelecekte daha da gelişecektir.

Uçucu yağlar Günümüzde parfümeri ve kozmetik sanayisinin en önemli hammaddeleridir. Sabun, deterjan, diş macunu ve şeker sanayisinde bol miktarda kullanılmaktadır.

Uçucu yağların tadı ve kokuları güzel olduğundan ilaç yapımında katkı maddesi olarak da kullanılmaktadır.

Drog halinde ise genelde çay olarak kullanıldığı gibi bugün bütün dünyada çay şeklinde tüketim oldukça yaygındır.

Gıda sanayisinde tad ve koku verici olarak baharat şeklinde eskiden beri tüketilir.

 

                      UÇUCU YAĞLARIN ETKİ ŞEKİLLERİ

 

Uçucu yağları kullanırken çok dikkatli olmalıyız çünkü cilt de kızarıklık, kaşıntı gibi alerjik reaksiyonlar sebep olabilir. Yağın çeşidini ve dozuna bağlı olarak ağrı dindirici, sakinleştirici, uyarıcı ve cinsiyeti uyarıcı gibi değişik etki şekilleri vardır.

 

Uçucu yağların etki şekilleri birbirinden çok farklıdır. Örneğin; kekik ve nane gibi uçucu yağların antibakteriyal etkisi,

Okaliptüs ve oğul otu gibi uçucu yağların antiviral etkisi,

Misk adaçayı ve papatya gibi uçucu yağların sedatif ve kramp giderici etkisi,

Yasemin ve biberiye gibi uçucu yağların kas gevşetici etkisi daha güçlüdür.

(Tıbbi, Aromatik ve Keyf Bitkileri Bilimi ve Teknolojisi)

(Prof. Dr. Hasan BAYDAR)

 

Bu sebeple uçucu yağlar ancak sabit (taşıyıcı) yağlarla seyreltilerek kullanılır.

Ancak gül ve lavanta gibi bazı uçucu yağlar da seyreltilmeden saf olarak kullanılır.

 

                                                                            Tıbbi Bitki Teknisyeni

                                                                                 Betül ERDOĞAN