Tarım İlaçlarının İnsan ve Çevre Üzerine Etkileri

İnsan yaşamını kolaylaştırmak için üretilen birçok kimyasal, üretim aşamasından tüketim aşamasına kadar, insan sağlığı ve çevre açısından küresel bir tehdit oluşturmaktadır. Dünyadaki kimyasal sanayi üreticileri para kazanma içgüdüsüyle ve çoğunlukla insan sağlığı ve çevreye olan etkilerini ciddi boyutlarda araştırmadan her yıl binlerce kimyasal bileşiği üretip piyasaya sürmektedir. İnsan yaşam kalitesini arttırmak amacıyla kullanılmakta olan kimyasallar ve özellikle tarımsal üretimde kullanılan pestisitler; kontrolsüz, bilinçsiz ve gereksiz yere kullanılmaları sonucunda bireyin yaşamını ve yaşadığı çevreyi çok ciddi anlamda tehdit eder konuma gelmiştir.

Mevcut sorun, sadece ülkemizin bir sorunu olmayıp, küresel bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Kimyasallar insanlarda doğrudan veya dolaylı olarak, akut ve kronik zehirlenmelere yol açabilir. Tarımda kullanılan pestisitler, ayrıca kalıntılarıyla soframıza kadar sebze ve meyve olarak gelmekte, dolayısı ile kanser, karaciğer ve böbrek yetmezliği, genetik bozukluklar, üreme bozuklukları gibi pek çok hastalığa neden olabilmektedir. Bir zamanlar DDT’nin anne sütünden bebeğe geçtiğini de unutmamak gerekir. Tarımsal alanlara, orman veya bahçelere uygulanan pestisitler havaya, su ve toprağa, oradan da bu ortamlarda yaşayan diğer canlılara geçmekte ve ölmelerine sebep olmaktadır.

Pestisit nedir?
Pestisit, “pest” zararlı “cid” öldürücü yani zararlı öldüren madde anlamına gelmektedir. Dolayısıyla sadece sentetik kimyasallar değil bazı bitkisel kökenli hatta mikroorganizma kökenli preparatlar dâhil pek çok madde tarımda zararlı organizmaları öldürmek veya zararlarını engellenmek amacıyla pestisit adı altında kullanılmaktadır. Pestisit, herhangi bir istenmeyen canlının (pest) yayılmasını engelleyen, uzaklaştıran ya da ondan koruyan her türlü bileşik ya da bileşiklerin karışımıdır.

Pestisitlerin Sınıflandırılması
Genellikle aktif oldukları etkene göre sınıflandırılırlar:
1.İnsektisitler: Böcek öldürücüler, (karıncalar, böcekler, tırtıllar, hamam böcekleri, sivrisinekler vb.)
2.Herbisitler: Ot öldürücüler ( yabani otlar, bitkiler, yosunlar)
3.Fungisitler: Mantar öldürücüler ( bitkisel hastalık mantarları, diğer mantar cinsleri vb.)
4.Akarisitler: Akar öldürücüler (Keneler, halı böcekleri, toz böcekleri vb.)
5.Rodentisitler: Fare öldürücüler, kemirici öldürücüler.
6.Pisisitler: Balık öldürücüler
7.Avisitler: Kuş Öldürücüler
8.Mollususitler: Yumuşakça öldürücüler
9.Nematisitler: Nematodlar, topraktaki segmentsiz kurtlar

Dünya’da ve Türkiye’de Pestisit kullanımı
Dünyada tarım ilacı üretimi 3 milyon ton, yıllık satış tutarı ise 25-30 milyar $ arasında değişmektedir. Dünya pestisit pazarında tonaj olarak her yıl % 1 civarında bir büyüme beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerde pestisit kullanımı çok fazladır.
Dünya’da en fazla herbisitler kullanılır. Herbisitleri insektisitler ve fungusitler takip eder.

Dünya pestisit kullanım yüzdesi :
%30 Kuzey Amerika
% 25 Batı Avrupa
%13 Latin Amerika
%16 Asya
%12 Japonya
%2 Afrika
%2 Doğu Avrupa

Türkiye’de tarım ilacı tüketimi ortalama 33.000 tondur. Bu miktarın % 47’sini insektisitler, % 24’ünü herbisitler, % 16’sını fungisitler, % 13’ ünü de diğer gruplar oluşturmaktadır. Bu pestisitlerin yıllık satış tutarı da yaklaşık 230-250 milyon dolardır. Türkiye’de 2014 yılı sonu itibariyle 5239 adet ruhsatlı bitki koruma ürünü bulunmaktadır. Ülkemizde ruhsatlı etkili madde sayısı ise 902 adettir (GTHB, 2015)
Ülkemizde tarım ilacı kullanımı daha çok polikültür tarımın yapıldığı Akdeniz ve Ege bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Özellikle Adana, Mersin, Antalya illerinde yıllık pestisit kullanım miktarı, ülkenin %40’ına ulaşmaktadır. Ege bölgesinde ise İzmir en fazla kullanım ile bölgede birinci sırada yer almaktadır. Pestisit kullanımına ürün bazında bakıldığına %40 Pamuk ve hububat, %27 turunçgil ve üzümünde yer aldığı meyvelerde, %16 oranında sebzeler gelmektedir

Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Dünya sağlık örgütünün (WHO) 1995 yılında yayınlanan raporuna göre, her yıl dünyada kabaca 1 milyon insan pestisit sebebiyle zehirlenmekte, 20.000 kadarı da ölmektedir. Pestisitlerle insanların teması, ilaç üretimi, taşıma, depolama, kullanma ve ilaç kalıntısı içeren ürünlerin tüketimi sırasında olmaktadır. Bu etkileşim sonunda insan vücuduna girmeleri ise ağız, deri ve solunum yoluyla olmaktadır. Pestisitlerin yanı sıra, parçalanma ürünleri olan metabolitleri de insanlara zehir etkili olabilmektedir. Bu maddelerin bir kısmı birikime uğradığı, bir kısmı da birikmediği halde sinir hücrelerinde tahribat yaptığı için tehlikeli sonuçlar doğurabilmektedir. Pestisitlerin çoğu kanserojenik, mutajenik, alerjik, irritasyon bir başka deyişle tahriş edici etkiler gösterebilir.

Pestisitlerin Çevre Üzerine Etkileri
Kısaca;
1. Bazı ilaçlar arılar üzerine doğrudan etkilidirler.
2. Yeşil aksam ilaçlamasında kullanılan ilaçlar toprağa dökülür ve toprak solucanlarının ölümüne sebep olur.
3. Kuşlar ve yaban hayvanlarının üzerinde büyük risk teşkil ederler.
4. Doğal düşmanlar (predatör ve parazitoit) üzerine direkt olarak etki ederler.
5. Taban suyuna karışarak derelere, göllere, denizlere ve içme sularına karışırlar.
6. Buharlaşarak atmosfere karışırlar ve sis tabakası oluştururlar, asit yağmurlarına sebep olabilirler.
7. Toprağa uygulanan bazı ilaçlar toprağı verimsiz hale getirirler. Tarımı imkansız kılabilirler.

– Her yıl pestisit firmaları binlerce kimyasal maddeyi piyasaya sürmektedir. Bunların çoğunluğu üretilirken ve ruhsatlandırılırken hiçbir şekilde toksikolojik ve çevresel risk kontrolleri yapılmamaktadır. Yapılsa da çevreye etki kontrolleri maliyetli olduğundan çok az yapılmaktadır. Herhangi bir hasta olan bir insan reçete almadan eczaneden ilaç alamadığını düşünürsek, zirai ilaç bayilerinden herhangi bir ilacı kolayca alabilmekteyiz. Çoğu insan pestisitlerin etkilerini hâlen bilmemektedir. Pestisitleri normal bir deterjan gibi görüp kullanmaktadır. Bilindiği üzere gelişmiş ülkelerin pestisit kullanımları, gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelere nazaran kat kat daha fazladır. Ancak pestisit etkileri gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha çoktur. Demek ki bazı ülkelerde pestisitlerin kullanım sırasında ve daha sonrasında çıkan problemleri aşılamamış durumdadır. Ne yazıktır ki ülkemizde şimdilik bu tip ülkeler arasında yer almakta. Pestisitlerin etkileri tahmin edilemeyecek kadar çoktur. Bazı şeyleri yasalar koyarak kontrol altına almak o kadar da kolay değildir. Yasal düzenlemelere eğitimin de eklenmesi gerekmektedir. Üzerinde yaşadığımız Dünya’yı insan ve çevre açısından düşürsek doğanın dengesini altüst etmek ve insan dışındaki canlıların doğru ve dolaylı olarak yok edilmesi, besin zincirinin yok olmasına sebep olabilir. Bu da besin zincirinin belki de en üst noktasındaki insanoğlunun sonunu getirebilir. Kimyasalları doğru zamanda, doğru dozda, bilinçli kullanmak ve çevreye verdiği zararı kontrol altında tutmak gereklidir. Bilindiği üzere Kimyasallar masum değildir.

Mert Savcı’nın hazırlamış olduğu raporun derlemesidir.

Ziraat Mühendisi Mert SAVCI