Susam (Sesamum indicum)

SUSAM

Takım: Tubiflorales

Familya: Pedaliaceae

Cins      : Sesamum

Tür       :  Sesamum indicum (n:13)

Sesamum indicum  ssp. bicarpellatum  (2 karpelli)

Sesamum indicum  ssp. quadricarpellatum (4 karpelli)

Bitkisel Özellikleri:

Bir yllık,yazlık bir bitki olup tropik ve subtropik iklim koşullarına adapte olmuş bir bitkidir. Vegetasyon süresi ekolojik koşullara ve çeşitlere bağlı olarak 80-150 gün arasında değişir.

Kök:

Susamın oldukça derinlere giden dik bir kazık kökü vardır. Kökler genellikle 40-50 cm derine 15-70 cm yanlara doğru gelişme gösterir. Bazı çeşitlerin köklerinin 100-150 cm toprak derinliklerine kadar uzanabildiği görülmüştür.

Sap:

Bitki, çeşide ve çevre koşullarına göre 30-40 cm den 200 cm ye kadar boylanır. Sapları bicarpellatum türlerinde 4 köşeli quadricarpellatum türlerinde ise 6-8 köşelidir. Ülkemizde yetiştirilen susam türlerinin %90’ının sapları tüylüdür. Bazı çeşitlerde tüyler kısa ve seyrek, bazılarında uzun ve sık olur. Tüylülük bir çeşit özelliği olmaktadır. Sapın alt boğumlarında yaprakların sapa bağlandığı yerlerde yan dallar oluşur. Dallanma seyrek ekimde artmaktadır. Orta erkenci çeşitlerde ortalama 8, orta geç çeşitlerde ise 10-11 yan dal meydana gelir. Dallanma aşağıdan yukarıya veya tersi durumda olabilir. Dallar en fazla orta boğumda gelişir. Dallar bitkinin alt kısımlarında karşılıklı, yukarı kısımlarında almaşıklı durumdadır. Dallanma ve tohum verimi arasında pozitif bir korelasyon olup, bitki için istenen bir özelliktir.

Yaprak: Boğumlardan çıkan yapraklar çok şekillidir. Yapraklar bitkinin alt kısımlarında karşılıklı, üst kısımlarında ise almaşıklı dizilmişlerdir. Karşılıklı dizilen yapraklar büyük, geniş ve uzun yumurta şeklinde, almaşıklı olarak dizilenler ise dar ve uzun mızrak şeklindedir. Yaprak kenarları düz, yırtmaçlı veya üç fuslu (dilimli) olabilir. Alt yaprakların sapı uzun, üst yaprakların sapı kısadır. Yaprak sapı 1-5 cm uzunluktadır. Yapraklar koltuklarında dal ve çiçekleri taşırlar.Dalları taşıyan yapraklar büyük çiçekleri taşıyanlar nispeten küçük olup, yaprak rengi koyu yeşildir. Yaprak ayası 3-17 cm uzunlukta, 1-7 cm genişliktedir.

Çiçek:

Susam çiçekleri yaprak koltuklarında karşılıklı, almaşıklı veya 2-3 adet bir arada bulunur. Çiçek açma bitkide alt kısımdan yukarı doğru devam eder. İlk çiçek ana dalın en altta oluşan tomurcuğundan oluşur. En son çiçek ise, en son dalın en uç kısmında yer alır. İki karpelli çeşitlerde çiçekler beşlidir. En dış tarafta 5 adet alt kısımları birleşmiş, üst kısımları sivri uçlu, küçük, açık yeşil renkte çanak yaprağı bulunur. Bunun içerisinde 5 adet çan şeklinde, kenarları girintili çıkıntılı, beyaz, pembe veya açık viyole renginde taç yapraklar yer alır. Erkek organlar 5 adet olup biri dumura uğramıştır. Geriye kalan 4 tanesinden 2 sinin flamenti kısa, ikisinin ise daha uzundur. Dişi organ bir adettir. Uzun ibreli, sürahi şeklinde olup ucunda tüylü ve iki parçalı tepeciği vardır. Döllenme %96 kendine, %4 yabancıdır. Bitki 30-40 cm olunca çiçeklenme başlar. Sabah erken saatlerde çiçek açar ve aynı gün döllendikten sonra taç yapraklar kurur ve dökülür. Çiçeklenme hasat sonuna kadar devam eder.

Meyve :

Susam meyvesine ‘kapsül’ adı verilir. Kapsül iki veya dört karpellidir. Karpeller bir yalancı zar ile ikiye ayrılarak iki karpelliler dört, dört karpelliler ise sekiz gözlü olur. Her bölmede tohumlar para dizisi şeklinde, yatay olarak dizilmişlerdir. İki karpelli bitkilerde ortalama 190, dört karpellilerde ise 220 kapsül oluşur. Kapsüller tüysüz veya çok bariz tüylü olabilir.

Kapsüller açık veya kapalı olabilir. Açık kapsüllerde olgunlaşma esnasında uç kısımlar çatlar ve tohumlar dökülür. Kapsülün eni 1-1.5 cm, boyu 3-6 cm arasında değişir.

Tohum:

Susam tohumları genel olarak keten tohumuna benzer. Rengi mat olup, oval veya sivri uçludur. Kenarlarda iki, ortada bir çizgi bulunur. Tohum rengi beyaz, krem, sarı, açık kahve veya siyah renklidir. Açık renkli tohumların yağları açık renkli olur. Çiçek rengi koyulaştıkça oluşan tohumların rengi de koyulaşır. 1000 tohum ağırlığı çeşide ve ekolojik koşullara uygun olarak 2-6 g arasında değişir. Susam tohumu %55-60 yağ, %30 ham protein, %8-10 karbonhidrat, %8-9 ham selüloz, %5-6 ham kül içerir. Susam yağının bileşiminde bulunan oleik asit ve linoleik asitin toplam yağ asitleri içerisindeki payı %80 civarında olup, yemeklik kalitesi çok yüksektir.

İki Karpelli ve Dört Karpelli Susam Çeşitleri Arasındaki Farklar: