Soya Fasulyesi (Glycine max L. )

Soya Fasulyesi

Takım : Rosales (gülgiller)

Familya : Leguminosae (Baklagiller)

Cins : Glycine

Tür : Glycine max L. (n:20)

Soyanın anavatanı Uzak Doğu olup M.Ö 2705-2736 yılları arasında pirinç, buğday, kocadarı ve soya fasulyesi ekiminin yapıldığına dair bazı kayıtlar bulunmuştur. İlk önceleri sebze olarak yetiştirilmiş daha sonraları ise yemeklik yağ olarak faydalanılmaya başlanmıştır.

1.Faydalanma Yönleri

Soya fasulyesi baklagillerden olması nedeniyle köklerinde nodoziteler oluşturmakta ve hem toprağı N’ça zenginleştiren bir kültür bitkisi olması hem de tohumlarında yağ ve protein içeriğinin yüksek olması nedeniyle önemli bir yağ bitkisidir.Bitkinin genel kullanımı aşağıda verilmiştir.

Tarımsal Yönden:

1.Bir çapa bitkisidir.

2.Bir münavebe bitkisidir.

3.Köklerinde nodozitelerle toprağa N depo eder.

4.Proteinin ham maddesidir.

5.Sebze olarak yenir.

6.Karbonhidrat kaynağıdır.

7.Tuzlu et endüstrisinde tüketilir.

Tohumundan :

1.Yemeklik , likit ve margarin yağı elde edilir.

2.Yağı mayonez işlerinde kullanılır.

3.İkinci pres yağı sabun ve boya yapımında kullanılır.

4.Kandil yağı , kağıt hamuru , yağmurluk , mum , zamk ve lak yapımında faydalanılır.

5.Yağından, yağlı kumaşlar , matbaa mürekkebi , linoleum dericilikte ve elektrik malzemesi yapımında faydalanılır.

6.Tohumundan un , süt , salça endüstrisinde faydalanılır.

7. Kahve olarak kullanılır.

Küspe ve Sapından :

1.Küspesi insan besini olarak mamaların yapımında kullanılır.

2.Pasta ve bisküvi endüstrisinde kullanılır.

3.Süt inekleri , sığır , kümes hayvanları ve av hayvanları besiciliğinde kullanılır.

4. Yeşil sapları hayvan yemi olarak değerlendirilir.

5.Kuru ot olarak karma yem halinde verilir.

6.Her ikisi de toprağa gübre olarak verilir.

7.Sapları hayvanlara altlık olarak kullanılır.

2.Bitkisel Özellikleri

Tek yıllık , yazlık bir bitkidir. Vejetasyon süresi çeşitlere göre 70-200 gün arasında değişir.

Kök :

Kazık köklü olan bitkinin kökleri ortalama 60-70 cm derinliğe kadar iner. Uygun koşullarda 150 cm derinliğe kadar nüfuz ettiği görülmüştür. Toprak fazla derin olmaz ise yan kökler daha fazla gelişme gösterir ve yanlara doğru 40-60 cm yayılırlar. Köklerin üzerinde ‘Rhizobium japanicum’ bakterisi tarafından oluşturulan nodoziteler bulunur. Bu nodoziteler havanın serbest azotunu fikse ederek toprağa kazandırır. Bitkinin kök sistemi toprağa sıkı tutunacak şekilde gelişmiştir.

Sap:

Tohum çimlendikten sonra kotiledon yaprakların ortasından çıkan sürgün soya sapını oluşturur. Sap bitki boyuna göre değişmekle beraber 10-15 boğumdan meydana gelmiştir. Bu boğumlar üzerinde karşılıklı dizilmiş yapraklar oluşur. Yaprak koltuklarından da dallar çıkar. Boğumlar nedeniyle ana sap zikzakvari bir şekilde görünüş alır. Dallanma bitkinin alt kısımlarından , üst kısımlara doğru gelişme gösterir. Yan dallardan ikinci derece dallar çıkar . Genellikle erkenci çeşitler daha az dallanır. Sapın kesiti yuvarlak olup, sap ve dalların üzeri yoğun hav tüylüdür. Sap genç devrede açık yeşil renkte iken olgunlaşmayla birlikte sararmaya başlar. Bitki boyu 40-60 cm arasında değişmekte , ancak 150-200 cm arasında boylanan çeşitlere de rastlanmaktadır.

Yaprak :

Sapın üzerinde bulunan boğumlardan karşılıklı olarak dizilmiş yapraklar çıkar. Fasulye yaprağına benzemekle beraber daha büyük ve uzun saplı olan yaprakların üzeri , kesif tüylerle kaplıdır. Yapraklar dalları, çekleri ve bunlardan oluşan baklaları koltuklarında taşırlar. Her yaprak 3 yaprakçıktan olmuş olup , ortadaki yaprakçık sapı diğer ikisinden daha uzundur. Bazen 22li veya 5’li yaprakçık şekline rastlanmaktadır. Açık yeşil renkte olan yapraklar olgunlaşma evresinde dökülürler.

Çiçek :

Soya çiçekleri yaprak koltuklarından çıkar ve 3-8 çiçek bir arada bulunur. Küçük bir baklagil çiçeği şeklindedir. Çiçek diyagram 5’li olup , alttan birleşik sivri uçlu çan şeklinde üzeri tüylü çanak yapraklar 5 adettir. Beyaz , mavi-viyole renginde olan taç yapraklar çanak yapraklardan daha uzundur. Taç yapraklar 5 adet olup , iki kayıkçık , iki kanatçık ve bir bayrak yaprağından oluşmuştur. Kayıkçıklar birbirleriyle birleşmiştir. Genellikle tohum rengi sarı olan çeşitlerin çiçek rengi beyaz , siyah tohumluların ise mavi viyoledir. Taç yaprakların içerisinde 10 adet erkek organ yer almıştır . Erkek organların hepsi gelişmiştir. Dişi organ ise 1 adet olup , kısa ibreli , bir tepecikli ve üzeri tüylüdür. Çiçeklenme seyri bitkinin alt kısımlarından üst kısımlarına doğru devam eder. Döllenme kendinedir. Bazen % 0.5-1 arasında yabancı döllenme görülür. Döllenme periyodu 16-24 gün arasında sürer. Ancak her çiçek meyve bağlamaz.

Meyve(Bakla) :

Soya fasulyesinin meyvelerine ‘bakla’ denir. Baklalar olgunlaşınca iki yanından çatlar ve tohumlarını dökerler. Baklaların şekli düz veya hafif kavislidir. Baklalar genç devrede açık yeşil renkte iken olgunlaşınca beyaz-kahverengi , hatta siyah kül rengini alırlar. Baklaların üzeri kesif tüylüdür. Genellikle bir bakla içerisinde 1-4 adet tohum bulunur. Bakla uzunluğu 4-6 cm, eni ise 1 cm’dir. Bir bitkide 270-400 bakla oluşabilir.

Tohum :

Soya fasulyesinin tohumları börülceye benzer. Şekli ve büyüklüğü çeşitlere göre değişir. Tohum rengi düz beyaz , sarı , kahverengi-sarı, yeşilimtrak veya siyah olup 1000 tohum ağırlığı 140-200 g. arasında değişir. Tohumlar 5-10 mm. uzunluğunda, 3-10 mm. genişliğinde 3-7 mm. kalınlığında olabilir. Yabani çeşitlerin tohumu çok küçük olup 1000 tohum ağırlığı 2 g. kadardır. Tohumunun bileşiminde %18-24  yağ , %36-38 protein ve %20 karbonhidrat vardır. Ayrıca A,B ve B2 vitaminleri de içerir.