PATATES:

Takım: Tubiflorales

Familya: Solanaceae

Cins:   Solanum

Tür: Solanum tuberosum (n:24)

Patates tek yıllık yazlık bir çapa bitkisidir.

Bitkisel Özellikleri:

Patatesin vegetasyon süresi çeşitlere göre 70-160 gün arasında değişmektedir. Patates morfolojik olarak 2 grupta incelenmektedir.

1. A. Toprak Altı Organları:

1.Kök: Patates saçak köklü olup, çoğunlukla kökleri yüzlek olarak gelişmesine rağmen, derine inen kökleri de vardır. Genel olarak 60-150 cm derine, 50-80 cm yanlara uzayan kök sistemi, çeşide ve toprağın yapısına göre değişir.

2. Stolon(Göbek bağı): Ana sap ile yumru arasında, yumruya yapraklarda asimile edilen edilen besin maddelerini taşıyan organdır. Görünüşü ve dış yapısı itibariyle sapa benzer. Stolonlar üzerinde boğumlar ve bunlardan çıkan pulcuklar bulunur. Stolonlar toprak üzerine çıkarılırsa sap görevi görür, yumru oluşturmazlar. Klorofil oluşturur ve yeşil bir renk alır, üzerinde dal ve yaprak meydana getirir. Uzunlukları 2-20 cm arasında değişir. Stolonlar büyümelerini bitirince uçları ve bazı kısımları şişmeye başlar ve buralarda yumruyu meydana getirir. Stolonların rengi beyaz veya kirli beyazdır. Çeşide göre antosiyanlı (Viyole renk) olabilir. Stolon sayısı arttıkça yumru sayısı da artar, ancak stolon sayısı fazla olduğunda ymruların çoğu küçük kalır.

3. Yumru: Patatesin en önemli organıdır. Şekli ve büyüklüğü çeşitlere göre değişmekte olup yuvarlak, oval, uzun-oval, uzun, silindirik, şekilli-şekilsiz (amorf) olarak sınıflandırılabilir. Kabuktaki mantar tabakasından meydana gelen renk maddeleri kabuk rengini meydana getirir. Çeşitlere göre kabuk rengi kırmızı, sarı, kahverengi, mavi veya mordur. Et rengi (iç) ise; sarı, açık sarı, kirli beyaz veya parlak beyazdır. Sarı et renkli çeşitlerde protein oranı yüksek, nişasta oranı düşük, beyaz et renklilerde ise protein oranı düşük, nişasta oranı yüksektir.

Yumrunun üzerinde gözler bulunur. Bu gözler bir yayın içinde bulunurlar. Yayın baktığı (iç kısmına geçen ) tarafa ‘taç kısmı’ denir. Yumrunun stolona bağlı olduğu tarafa ise ‘göbek’ adı verilir. Bunun karşı tarafına taç kısmı gelmektedir. Bir yumrudaki göz sayısı, çeşide ve yumru büyüklüğüne göre 2-14 arasında değişir. Bir gözde 3 tomurcuk vardır. İlk önce yumrunun taç kısmında; en  uçtaki gözün ortasındaki tomurcuk sürer. Bu tomurcuk herhangi bir sebeple kırılırsa, buna en yakın gözün ortasındaki göz sürgün verir ve göbek kısmına doğru tomurcukların sürmesi sırasıyla devam eder. Bir yumrunun en ucundaki gözü ilk önce sürer. Böyle filiz vermiş yumru dikilirse o yumrudan sadece 1 sürgün meydana gelir. Bu olaya tepe hakimiyeti denir. Bu sürgün kırılırsa tepe hakimiyeti ortadan kalkar ve diğer gözlerden de sürgünler gelişir.

Bir yumru anatomik olarak incelendiğinde,

Kabuk: Koruyucu ince bir tabakadır. Genelde pürüzsüdür. Bazı çeşitlerde pürüzlüdür. Rengi beyaz-kırmızı arasındadır.

Lentisel: Yumruya gaz (CO2, O2) ve su giriş çıkışını sağlarlar. Nemli koşullarda büyüklükleri artar ve beyaz lekeler halinde belirirler.

Cortex: Kabuğun hemen altında dar bir depo bandıdır. Önemli miktarda nişasta ve protein içerir.

Damarlı sistem: yumru içiyle yumru üzerindeki gözler arasındaki bağlantıyı sağlar.

Depo parankima: Yumrunun en büyük kısmıdır. Esas depo dokusudur.

Öz: Yumrunun ortasındaki kısımdır.

Sürgün: Yumru üzerindeki gözlerde bulunan tomurcuklardan gelişir. Sürgün rengi önemli bir çeşit özelliğidir. Sürgünler dolaylı olarak ışığa maruz bırakıldığında yeşil rengi alır.

B.Toprak Üstü Organları:

1.Sap (Gövde): Yumrulardaki gözlerden meydana gelen sürgünlerin gelişmesiyle oluşan  ve üzerinde dal, yaprak, çiçek ve meyveleri meydana getiren organdır. Tohumluk olarak kullanılan yumrudan kaç tane sürgün gelişirse o sayıda sap oluşur. Patates sapları otsu yapıda, içi özle dolu olup üç köşelidir ve kesiti üçgen şeklindedir. Sap uzunluğu, çeşide ve ekolojik şartlara göre 50-150 cm arasında değişir. Sap dik veya yatık olarak büyür. Sapın rengi açık yeşil olup bazen sapta tamamen veya kısmen antosiyan (viyole- morumsu) renk teşekkül edebilir.

2. Dal: Patateste dallar sap üzerinde bulunan yaprak koltuklarından meydana gelir. Dal sayısı çeşitlere göre az veya fazla olabilir.

3. Yaprak: Birleşik yapraklıdır. Büyük veya küçük birden fazla sayıda yaprakçıktan meydana gelmiş olup, yaprakçık sayısı 3-11 arasında değişir. Yaprakçıklar karşılıklı dizilmiş olup uçtaki yaprakçık sayısı tektir. Yaprakçık şekli;  oval , yuvarlak- oval veya  uzun-oval olabilir. Yaprakçık yüzeyi düz veya dalgalı olup, uçları sivri, renkleri açık veya koyu yeşildir. Yaprak boyu 10-35 cm arasında değişir.

4. Çiçek: Patateste çiçekler yaprak koltuklarından çıkarlar, demet halindedirler. Her dalın ucunda bir çiçek açar, çiçek sapı uzundur. Çiçekler 5’li olup, 5 adet çiçek tablalarında birleşmiş çanak (calyx) yaprak, 5 adet tüp şeklinde yine alttan birleşmiş beyaz, mavi veya viyole renkte taç (corolla) yaprak, 5 adet erkek organ( androceum), 1adet iki tepecikli ve yumurtalığı iki gözlü dişi organ (gynoceum) bulunur. Hem kendine, hem de yabancı döllenir. Bazı çeşitlerde çiçek açtığı halde meyve teşekkül etmez.

5. Meyve: Patatesin yeşil renkli domatesi andıran yuvarlak, etli meyveleri vardır. Önceleri rengi mavi-yeşil olabilir. Olgunlaşınca sararır, içerisinde ortalama 150 tohum bulunur.

6. Tohum: Patates tohumları yassı, basık veya ovaldir. Islah amacıyla  kullanılır. Üretim için yumrulardan yararlanılır.