KETEN

Takım:Geraniales

Familya: Linaceae

Cins: Linum

Tür: Linum usitatissimum (n:15)

Ketenin kökeni Güneybatı Asya ve Akdeniz havzası olup yabani formları tek veya çok yıllık, kültür formları ise tek yıllık formlardır.

Kullanım Alanları:

Sapından lif, tohumundan yağ elde edilir.

Tohumlarında %30-45 yağ bulunur.

Bu yağ çabuk kuruması nedeniyle vernik, cila ve sabun endüstrisinde de kullanılan, 2. adı bezir yağı olan madde de üretilmektedir.

Yağında bulunan yağ asitleri; %4 palmitik, %3.8 stearik, %14.8 oleik, %16.6 linoleik ve %60.8 linolenik asittir.

Küspesi hayvan yemi olarak kullanılır.

Sap ve kısa lifleri selüloz sanayinde, sigara kağıdı yapımında kullanılır.

Öğütülmüş tohumları ekmek ununa karıştırılır ve ekmeğin geç bayatlamasına neden olur.

Lifleri ameliyat dikiş materyali üretiminde kullanılır.

Bitkisel Özellikleri:

Vegetasyon süresi 70-100 gün arasında olup yazlık ve kışlık formları vardır.Ülkemizde Linum cinsine dahil 38 tür doğal olarak yetişmektedir.

Kök:

Keten kazık köklü bir bitkidir. Kazık kök 90-100 cm derine iner. Yan kökler kuvvetli veya zayıf olup 15 cm yana uzadıktan sonra aşağıya doğru kıvrılır. Lif ketenlerinde toprak üzerindeki sap uzunluğuna eşdeğer kök derinliğine sahiptirler. Kök gelişimi yazlık veya kışlık olmasına, ekim aralık mesafesine ve toprağın yapısına göre değişmektedir. Ancak yağ ketenleri kısa boylu olmalarına karşın kurak bölgelerde derine inen bir kök sistemi oluşturmaktadır.

Sap (Gövde):

İnce, dik bir yapıda olup kesiti yuvarlaktır. İçi boş veya özle doludur. Bazen ortadan bazen uç kısmından dallanır. Dipten kalınlaşıp uç kısımlara doğru incelir. Lif ketenlerinde dallanma uç kısımlardan, yağ ketenlerinde sapın orta kısımlarından başlar ve bu bir çeşit özelliğidir. Yabani ve kışlık formlar ise dipten dallanırlar. Lif ketenlerinde dallanma istenmez. Çünkü dallanma yerlerinden lif hüzmeleri parçalanmış olur. Lif hüzmeleri kısa kalır.

Ketende bitki boyu kotiledon yapraklardan, en üstteki kapsüle kadar olan uzunluk olup lif ketenlerinde 100-130 cm yağ ketenlerinde 50-80 cm dir. Sapın kalınlığı 1-5 mm arasında olup lif ketenlerinde daha incedir. Ketende lif ‘teknik sap uzunluğu’ denilen kotiledon yapraklardan ilk dallanmanın başladığı kısma kadar olan uzunluktan elde edilir. Lif ketenlerinde teknik sap uzunluğu 70-80 cm yağ ketenlerinde teknik sap uzunluğu 15-50 cm dir.

Yaprak:

Küçük, iğ veya mızrak şeklinde sapsızdır. Yaprak genişliği 5-15 mm uzunluğu 20-60 mm dir. Sapın alt kısımlarında spiral bileşimlidir. Lif ketenlerinde fazla yaprak oluşumu istenmez. Yaprağın sapa birleşme noktasında lif hüzmeleri yaprağa giden iletken damarlarla zedelenir.

Çiçek:

Her dal bir çiçekle son bulur. Önce ana sap, daha sonra sırasıyla ikinci ve üçüncü dallar çiçek açar.Çiçekler genellikle dağınık salkım şeklindedir. Çiçeklenme bitkinin üst kısımlarından aşağıya doğru bir sıra izler. Çiçek beşlidir ve çanak yapraklar oval, uçları üçgen şeklinde 5 adet olup kapsülü sarmış durumdadır. Kapsül olgunlaşınca dökülür. Taç yapraklar beş adet olup viyole, beyaz , pembe ve mavi renktedir. 5 adet erkek organ alttan birleşmiş durumdadır. Dişi organ ise  bir adet olup 3 karpelli ve yumurtalık 5 gözlüdür. Kendine döllenir.

Meyve (Kapsül) ve Tohum:

Çiçek olgunlaştıktan sonra kapsülü meydana getirir. Ucu sivri, yuvarlak, oval, uzun konik veya basık fıçı şekillidir. Kapsül uzunluğu 5-15 mm, çapı 5-11mm olup 5 gözlüdür. Her göz iki bölmeye ayrılmıştır. Normal olarak her bölmede 1 tohum oluşur.

Tohumlar susam tohumuna benzer. Fakat ucu gagalı, parlak renkte ve kaygan özelliğiyle ayrılır. Tohum rengi sarı, yeşil ve kahverengi tondadır. Tohum uzunluğu 3-6 mm, genişliği 1.5-3.5 mm kalınlığı 0.5-1.6 mm arasındadır. 1000 tohum ağırlığı çeşitlere göre 3-15 gram arasında değişir. Tohumunda %30-45 yağ, %22-27 protein, küspesinde %5-8 ham yağ içerir.