BUĞDAY PAS HASTALIKLARI

Sarı pas (Puccinia striiformis West)

Kahverengi pas (P. recondita tritici Rob. et Desm.)

ETMENİN TANIMI VE YAŞAYIŞI

a. Sarı pas:

Etmenin üredosporları (yazlık sporlar) yuvarlak veya oval, çeperleri dikenli, üç veya dört adet olan poruslar (delik) ise yüzey üzerine dağılmıştır. Teleutosporlar (kışlık spor) ise uzunca, hücre çeperi kalın ve düz iki hücreli, bu hücreler arası hafif boğumludur. Hastalık buğday tarlalarında ilkbaharda hava sıcaklığının 10-15°C (optimum 11°C) olduğu zaman görülmeye başlar. Yaprakların üst yüzeylerinde makina dikişine benzer şekilde püstüller oluşur. Sıra veya sıralar üzerine dizilmiş noktacıklar biçiminde olan bu püstüllerin içinde etmenin yazlık sporları meydana gelir. Bu püstüller limon veya portakal rengindedir. İlkbaharda bu püstüllerden oluşan milyonlarca yazlık spor rüzgarla çevreye dağılır. Uygun koşullarda taşındığı buğday bitkilerini enfekte ederek yeni püstüller oluştururlar. Enfeksiyonların oluşumunda sıcaklık ve nem çok önemlidir. Üredosporların çimlenip konukçuya giriş yapabilmesi için % 100’e yakın orantılı neme veya yağışa gereksinimi vardır. Mevsim sonunda üredosporların yataklarında teleutospor yatakları oluşur. Etmen yazı, yüksek rakımlı bölgelerde canlı kalan yabani buğdaygillerde, kışı ise güzlük ekilen buğdaylar üzerinde üredospor veya misel formunda geçirir. Mantarın inkübasyon süresi 12-14 gündür. Ara konukçusu bilinmemektedir. Kışlık sporların yaşam çemberinde bir önemi bulunmamaktadır.

b) Kahverengi pas:

Etmenin yazlık ve kışlık sporları genelde sarı pasınkilere benzerler. Hastalık etmeni kışı ılıman geçen bölgelerde ve sahillerde misel veya üredospor halinde güzlük ekinlerde ve yaz ortasında taze yaprak veren yabani graminelerde geçirir. İlkbaharda yazlık sporlarını oluşturarak çoğalır ve rüzgarla yayılan sporlar, uygun koşullarda (yüksek nem ve 10-18°C sıcaklık) yeni enfeksiyonlara neden olurlar. Yaşam çemberinde kışlık sporların bir rolü yoktur.

Bu etmenin yaşam çemberine bazen arakonukçu da girer. Bunlar İsopyrum ve Thalictrum bitkileridir. Kışlayan teleutosporlar, ilkbaharda çimlenerek basidiosporları oluştururlar. Bunlar rüzgarla arakonukçulara ulaşarak onları enfekte ederler. Yapraklarda piknia ve aecia evreleri oluşur. Esidilerde (Aecia) oluşan esiosporlar rüzgarla dağılarak buğdayları enfekte ederler ve sonra oluşan üredosporlarla yeni enfeksiyonlara neden olurlar.

HASTALIĞIN BELİRTİLERİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE YAYILIŞI

a. Sarı pas:

En erken görülen pas türüdür. Tahılların yaprak, sap ve başaklarında görülebilirse de, esas görüldüğü yer yapraklardır. Yaprakların üst yüzeyinde makina dikişi şeklinde ve sarı renkte püstüller oluşur. Bu püstüllerin dizilişi bir çizgiyi andırdığı için bu pasa çizgi pası da denilir. Püstüller yazlık sporların üretildiği yerlerdir. Mevsim sonuna doğru yazlık sporların yerini siyah renkli kışlık sporlar alır. Hastalığın şiddetli olduğu yıllarda sporlar başakların kavuz ve kılçıkları üzerinde de görülebilir.

b.Kahverengi pas:

Genellikle yapraklarda görülür ve bu nedenle yaprak pası olarak da isimlendirilir. Yazlık sporların içinde bulunduğu püstüller yaprak yüzeyine gelişigüzel dağılmış noktacıklar şeklindedir. Bunlar portakal sarısı veya yanık kahverengindedir. Hastalığın ilerlemesi ile püstüller üzerindeki epidermis parçalanır, ancak bu durum kara pas’taki kadar belirgin değildir. Bazen bu pas’ta bir esas püstül etrafında çepeçevre bir veya iki daire halinde daha küçük püstüller oluşur ki bu belirti özellikle kahverengi pas’ın tanımında önemlidir. Bu pas genellikle bitkilerde sarı pas’tan sonra karapas’tan önce görülür

KONUKÇULARI

Buğday pas hastalığı etmenlerinin konukçuları kültür ve yabani buğdaygil (özçimenler) bitkileridir. (Örneğin, sarı pasın konukçuları buğday dışında arpa, çavdar, özçimenler, kahverengi pasın konukçuları ise buğday dışında arpa ve özçimenlerdir. Bu ana konukçular yanında kahverengi ve kara pasın l no’lu hayat evresinde de bildirilen arakonukçuları da bulunmaktadır.

MÜCADELESİ

Kültürel Önlemler

Sık ekim yapılmamalıdır. Yabancı ot mücadelesi zamanında yapılmalı ve tarlaya aşırı azotlu gübre verilmemelidir. Paslara karşı dayanıklı buğday çeşitleri varsa tespit edilip üretime verilmelidir. Tarla içinde ve çevrede paslarda yeni ırkların oluşumunda önemli bir etken olan arakonukçu bitkilerden (Berberis. v.b.) tesbit edilerek imha edilmelidir.

Kışlık ve yazlık ekimleri bölgesel olarak ayırmak, erken olgunlaşan çeşitleri tercih etmek veya ekimi erken yapmak diğer kültürel işlemler içerisinde yer almaktadır.

Kimyasal Mücadele

Buğday pas hastalıklarına karşı, uygulanacak kimyasal mücadele hastalığın hemen her yıl şiddetli olarak görüldüğü yerlerde ve duyarlı buğday çeşitlerinde yeşil aksam ilaçlaması olarak uygulanabilir. Bu gibi durumlarda, ilk pas püstüllerinin görünmeye başladığında ilk ilaçlama uygulanır.

Mancozeb 80%    WP  350g/da

Maneb 80%          WP  350g/da

Oxycarboxin 75% WP  300g/da

Flutriafol 125g/l   SC  100ml/da

Tebuconazole 25%  WP  75g/da

Tebuconazole 250g/l  EC  75ml/da

Flutriafol 250g/l   SC 50ml/da

Difenoconazole +Propiconazole 150+150g/l EC 40ml/da

Diniconazole 50g/l EC 100ml/da

Epoxiconazole +Carbendazim 125+125g/l SC 100ml/da

Prochloraz +Propiconazole 400+090g/l EC 125ml/da

Propiconazole 250g/l EC 50ml/da

UYARI:Sarıpas ın kışı geçirebilmesi için mutlaka canlı bir buğdayğil familyasından bitkiye ihtiyacı vardır.Bundan dolayı birinci yıl görülen hastalık mücadele yapılmamış olsa bile kışı geçirebileceği buğdayğil bitkisi yok ise ikinçi yıl hiç görülmemeyebilir.Bunun dikkate alınarak.Diğer hastalıklar için yapılan koruyucu ilaclama.Bu hastalık görülmeden yapılması gereksiz olabilir.

Orhan Çoklu