BROKOLİ YETİŞTİRİCİLİGİ

Brokoli, kalın ve etli çiçek sapları yenilen bir sebze türü olup, lahana, karnabahar, brüksel lahanası, alabaş, şalgam ile aynı familyada yer alır. Brokoli karnabahara oldukça benzemektedir. Karnabaharla arasındaki esas farklılık; her iki sebzede de yenen kısım olan olgunlaşmamış çiçek taslaklarının karnabaharda genellikle beyaz olmasına karşılık brokolide grimsi veya mavimsi yeşil renktedir. Ayrıca karnabahardan farklı olarak brokolide kalın etli çiçek sapları da yeme değerine sahiptir. Brokolide dallanma çok sayıda olup, çiçeklenme bu dalların ucunda meydana gelir. Brokolide başlar korunmasız olarak açıkta gelişir. Brokoliyi karnabahardan ayıran diğer bir özellik de, ortadaki esas başın kaldırılması ile ikinci derecede çiçek taslaklarının hemen oluşması olayıdır. İlk taçlanmadan sonra büyümenin devam etmesiyle, alttaki yaprak koltuklarında küçük taçlar meydana gelir. Brokolinin gövdesi 50-90 cm uzunluğunda olup, boğum araları lahana ve karnabahardan daha uzundur. Bitki oluşumu sırasında ortada 100-400 g ağırlığında bir baş meydana gelir. Bu başın kesilmesi ile yaprak koltuklarından çıkan sürgünler hızla gelişerek üzerinde yeşil çiçek tomurcukları bulunan etli sürgünler meydana gelir. Ancak bu başlar ortadaki ana baştan daha küçük olup 10-50 g ağırlığındadır. Yetişme süreleri çeşitlerin erkencilik durumlarına göre değişmekle birlikte dikimden hasada kadar geçen gün sayısı, 45-130 gündür. Çeşit seçiminde çeşidin olgunluk dönemi ve bölge yetiştirme koşulları önemlidir.

YETİŞTİRME İSTEKLERİ

Brokoli serin iklim sebzesi olup, karnabahara göre iklim ve toprak istekleri bakımından daha az seçicidir. Brokolinin yetiştirilmesi için en uygun hava sıcaklığı 15-170C olup, en fazla 240C ‘ye kadar dayanır. Brokolinin yeşil sürgünlerinin kalitesinin korunması açısından yaz aylarındaki kurak ve sıcak havalar uygun değildir. Sıcak havalarda sürgünlerdeki çiçek taslakları normal gelişme göstermez, gevşek yapılı olur ve hasattan birkaç saat sonra sürgünlerde pörsüme görülür. çiçek tomurcuklarının gelişmesini engeller ve gevşek yapılı olmalarına neden olur. Bu nedenle yaz aylarında sıcaklık 200C’ nin üstünde olan yerlerde brokoli yetiştiriciliği uygun değildir.

TOPRAK İSTEKLERİ ve GÜBRELEME

Brokoli için en uygun topraklar iyi derene edilmiş kumludan, killi-tınlıya kadar değişen, su tutma kapasitesi yüksek topraklardır. Yetiştiriciliğin yapıldığı topraklarda iyi drenaj yapılmalıdır. Bu durum özellikle kış döneminde yetiştirilen bitkiler için daha fazla önem kazanmaktadır. Brokolinin gübrelen-mesi lahana ile benzerlik gösterir Ancak gübre ihtiyaçları çeşitlere, toprak yapısına, topraktaki organik madde içeriğine ve bölgelere göre değişiklik gösterir. Bu nedenle yetiştiricilikten önce toprak analiz yaptırılmalı ve yapılan tavsiyelere göre gübrelenmelidir. Gübrelemenin iyi yapılmadığı topraklarda içi boş sürgünler oluşur. Fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrenin üçte biri dikim sırasında verilmelidir. Azotlu gübrenin kalan. miktarı ise yetişme süresine bağlı olarak dikimden belli bir süre sonra ve ana başlar hasat edildikten sonra olmak üzere iki dönemde verilmelidir.

YETİŞTİRİCİLİĞİ

Brokoli yetiştirilecek topraklarda münavebeye dikkat etmek ve en az 3 yıl boyunca aynı tarlada lahanagillerden bir sebzenin o toprakta yetiştirilmemiş olmasına dikkat etmek gerekir. Toprak yüzeyinin altında oluşan sıkıştırılmış sert tabakanın derin sürüm yapılarak, 2-3 yılda bir kırılması gerekir. Brokoli yetiştirilecek topraklara mümkünse sonbaharda 2-3 ton ahır gübresi verilerek derin sürüm yapılır. ve ilkbahara kadar kesekli bir şekilde bırakılır. İlkbaharda yağmur ve karlarla dağılan kesekler çizel veya goble diskle işlenir. Bu işlemeden önce fosforlu gübre toprak altına verilmelidir. Brokolinin üretimi tohum ile olmaktadır. Yastık veya viyollerde yetiştirilen fideler tohum ekiminden ilkbahar ürünü için 6-8 hafta, sonbahar üretimi için 4-5 hafta sonra dikim büyüklüğüne gelirler. Fide ile yetiştiricilik yapıldığında bir dönüm için gerekli tohum miktarı 20-30 g iken, tarlaya doğrudan ekim yapıldığında bu miktar 85-140 g’ ma çıkmaktadır. Bitkilere verilecek dikim aralıkları, sıra arası 75-100 cm ve sıra üzeri 50-75 cm’dir. Erkenci çeşitler geççi çeşitlerden daha küçük bitkiler meydana getirdiklerinden daha sık aralıklarla dikilmelidir.

HASAT

Brokolide hasat, çiçek tomurcukları açmadan önce yapılmalıdır. Şayet tomurcukları açmaya ve sarı çiçek petalleri görülmeye başlarsa başlar aşırı olgunlaşmış ve pazar kalitesini kaybetmiş demektir. Ortadaki ana başın kesilmesi ile birlikte yan taraftaki sürgünler büyümeye devam ederek daha küçük başlar oluştururlar. Hasat 2-3 günde bir olmak üzere bir vegetasyon döneminde 4-6 kez yapılır.
BROKOLİNİN SAĞLIĞA FAYDALARI

BROKOLİ YETİŞTİRİCİGİ

Bilimsel sınıflandırma

Alem: Plantae

Bölüm: Magnoliophyta

Sınıf: Magnoliopsida

Takım: Brassicales

Familya: Brassicaceae

Cins: ”Brassica”

Tür: ”B. oleracea”

Kültür Grubu: Brassica oleracea var. Italica

1. Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları

Ülkemizde kışlık sebzeler arasında yer alan brokoli son yıllarda üretimi ve tüketimi hızla artan bir lahanagil sebzesi türüdür. Bir çok yerde karnabahara benzetilmekte ve karnabahar azmanı olarak

bilinmektedir. Brokoli morfolojik olarak karnabahara benzer. Sebze olarak değerlendirilen değerlendirilen kısımları renkli ve olgunlaşmış çiçek taslakları ile kalın ve etli çiçek sapları oluşturur.

Brokolinin değerlendirilme şekilleri fazla olmayıp seytinyağlı, sarımsaklı ve limonlu salatası yapılmaktadır. Ayrıca son yıllarda turşu sanayinde de kullanılmaktadır. Brokolinin ekim alanı ve üretim

miktarı ile ilgili kayıt bulunmamaktadır. Brokoli üretimi ülkemizde son yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Bu nedenle çoğu kişi tarafından tanınmayan bir sebzedir.

Brokolinin anavatanının Akdeniz Bölgesi olduğu kabul edilmektedir. Yeşil renkli olgunlaşmamış çiçek taslakları oluşturan brokoli çeşitlerine calabrese adı verilmektedir. Calabrese sözcüğü İtalya’da bir bölgenin adı olup bir çok araştırıcı, brokolinin anavatanının İtalya olduğunu bildirmektedir.

Brokoli içerdiği yüksek protein, A ve C vitamini içeriği bakımından küçümsenmeyecek bir besin değerine sahiptir. Özelllikle yenilen yeşil sürgünleri C vitamini yönünden zengindir. Nitekim 100gr taze ağırlıkta 118 mg kadar C vitamini bulunmaktadır.  Ayrıca brokolinin içerdiği besin maddelere incelendiğinde çok iyi bit diyet sebzesi olduğu açıkça görülmektedir.

2. Morfolojik Özellikleri

2.1. Kök

Brokoli bitkisi kök özellikleri bakımından lahana ve karnabahara benzemektedir. Üretim şekli fide ile olduğundan genellikle kazık kökler kaybolmuştur. Toprak yüzeyine yakın bölgelerde bol miktarda saçak kök bulunur.

2.2. Gövde

Brokolinin gövdesi lahana ve karnabahardan farklıdır. Gövde 30-50 cm arasında değişen boy alabilir. Gövde üzerinde oluşan yapraklar aralıklı olarak dizilirler. Gövde üzerinde oluşan yapraklar aralıklı

olarak dizilirler. Gövde olgunlaşmamış yeşil renkli ana çiçek taslakları (tomurcukları) ile son bulur. Ana çiçek tomurcuğunun kesilmesi ile yaprak koltuklarından ikincil çiçek taslakları meydana gelir.

Yaprak koltuklarından çıkan yeşil çiçek tomurcuklarının çapları ana çiçek tomurcuğundan daha küçüktür. Karnabaharda taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından tekrar sürgün ve taç meydana getirmediği halde

brokolide ise taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından koltuk sürgünleri meydana getirir.

2.3. Yaprak

Brokolinin yaprakları saplı ve oval olup bazı türlerde yaprak ayaları parçalı da olabilmektedir. Renkleri lahana ve karnabaharlara göre daha koyu ve mavimtıraktır.

2.4. Taç

Karnabaharlarda olduğu gibi brokolide de sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcuklarına taç adı da verilmektedir. Taçların ve çiçeklerin morfolojik özellikleri karnabahara benzer.

Olgunlaşmamış ana çiçek tomurcuklarının (taç) büyüklüğü ekim-dikim zamanı dikim sıklığı ve çeşit özeliğine bağlı olarak değişmektedir. Geç dikimlerde ve bitkiler arası mesafe azaldığında taçların büyüklüğü

azalır. Ana taçların çapı 5-25 cm, ağırlığı ise 100-750 gr arasında değişir. Koltuk sürgünlerinin çapı 5-10 cm, ağırlığı ise 10-100 gramdır. Sebze olarak değerlendirilen taçlar yeşil, erguvani ve beyaz renkli olabilir. Yeşil olanlar daha çok tercih edilirler.

2.5. Çiçek

Brokolinin çiçek özellikleri, çiçeklenme şekli ve döllenme biyolojisi karnabahara çok benzer. Ancak karnabaharda taç hasat edildikten sonra tohum alınamaz. Brokolide ise ana taç ve yan sürgünler hasat edilse bile yanlardan çıkan çiçek tomurcukları gelişir ve çiçeklenerek tohum oluştururlar.

2.6. Meyve

Brokklolinin meyve ve tohum özellikleri karnabahara benzer. Meyve içinde oluşan tohum sayısı ve büyüklüğü yetiştirme koşullarına bağlı olarak değişir.

2.7. Yaygın Brokoli Çeşitleri

Green Duke (Yeşil Dük) : Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 50 gün ister, ilkbahar ve sonbahar için iyidir.

Sultan:60 gün ister, mükemmel sonbahar ürünüdür, tek büyük baştır, sonbaharın erken sıcağına dayanıklıdır.

Green Chargen (Yeşil yükleyici) : 64 gün ister, iyi bir sonbahar mahsulü, büyük tek baş.

Pinnacle : 64 gün, sonbahar ürünü, küçük tesbih tanesi büyüklüğünde, demet yapmaya uygun, mildiyöye karşı toleranslıdır. -Ninja : 86 gün ister, ilk ve sonbahar içindir .

Arcadia :86 gün ister ilk ve sonbahar içindir.

Emperor :65 gün, üniformdur. Güzel yan sürgünleri vardır, ilk ve sonbahar içindir, yüksek verimlidir.

Green Belt (Yeşil kuşak veya Yeşil kemer) :67 gün , sonbahar ürünü, büyük baş kısa saplı, yavaş olgunlaşan, küçük tesbih tanesi büyüklüğünde deste veya demet yapmaya elverişlidir.(Bu brokolilerin çoğu F1 hibridleridir.)

•Hibrid olmayan çeşitler şunlardır : Packman, Regal, Saga, Genji, Ggreen Valiant, San Miguel ve Maraton

3. Tohum ve çimlenme özellikleri

Tohumlar şekil ve renk bakımından lahana ve karnabahar tohumlarına benzerler. Tohumların çimlenme özellikleri karnabaharda olduğu gibidir. Normal koşullarda çimlenme güçlerini 5 yıl muhafaza edebilirler.

Optimum çimlenme sıcaklığı 20 °C ‘dir. Tohumlar optimum koşullarda 3-4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.

4. Yetiştirilme İstekleri

4.1. İklim isteği

Brokolinin sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış yeşil çiçek tomurcukları yaz aylarındaki kurak ve sıcak havalardan, kış aylarındaki kurak ve sıcak havalardan olumsuz yönde etkilenir. Sıcak havalarda

bitkinin gelişmesi iyi olsa bile sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcukları normal bir gelişme göstermez., gevşek yapılı sürgünler oluşur, hasattan birkaç saat sonra çiçek tomurcuklarında

pörsüme olur. Yaz aylarında ve ortalama hava sıcaklığının 20 °C’nin üzerinde olduğu yerlerde brokoli yetiştiriciliği ekonomik olmamaktadır. Bitkiler vegetatif devrede ise don tehlikesinden fazla etkilenmezler. Sebze olarak değerlendirilen kısımlar hasat olgunluğuna gelmiş ise hafif donlardan bile zarar görürüler, çiçek tomurcukları kahverengi renk alır ve çürürler.

Brokklolinin gelişimi ve sebze olarak değerlendirilen kısımları üzerine gün uzunluğunun etkileri kesin olarak bilinmemektedir. Aşırı olmayan yağış brokolinin gelişimi ve kalitesi üzerinde olumlu etki yapar.

Kuraklık brokolinin olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerine olumsuz etki yaparak taçların lifli ve kalitesiz olmasına neden olur.

4.2. Toprak İsteği

Brokoli toprak istekleri bakımından çok seçici bir bitki değildir. Ancak gevşek ve besin maddelerince fakir toprakları sevmez. Organik maddelerce zengin topraklar brokoli yetiştiriciliği için elverişlidir.

Fakir topraklar kompost yada organik maddelerle zenginleştirilmelidir. Gerektiğinde kireç verilmelidir. Ağır bünyeli çok iyi su tutan ve pH değeri 6.5’dan yukarı olan topraklarda yetiştiricilik yapılmamalıdır.

5. Yetiştirileme Şekli

5.1. Toprak hazırlığı, ekim, dikim ve bakım işleri

Brokolinin üretim şekli lahana ve karnabahara çok benzer. Ülkemzide son yıllarda brokolinin üretimi ve tüketimi hızlı bir şekilde artmaktadır. Brokoli tohumları lahana ve karnabaharda olduğu gibi temmuz ve ağustos aylarında fide yetiştirme tavalarına ekilir. Fide yetiştirme yerlerinin hazırlanması, tohum ekimi, kültürel işlemler, esas yetiştirme yerlerinin hazırlanması, fidelerin dikimi ve hasada kadar yapılan kültürel işlemler lahana ve karnabaharda olduğu gibidir.

Fideler esas yetiştirme yerlerine dikilirken bitkiler arası mesafe çok önemlidir. Çeşitlerin erkenci veya geçci oluşu, hasatta olgunlaşmamış ana (= tepe) çiçek taslakları yada yaprak koltuklarından çıkan yan sürgünlerin hasat edilip edilmeyeceğine göre dikimde uygulanacak bitkiler arası mesafeler değişmektedir. Erkenci çeşitler daha küçük bitkiler oluşturduklarından bitkiler arası mesafe azaltılmalıdır.

Sadece olgunlaşmamış ana çiçek taslaklarının hasadı düşünülüyorsa bitkiler arası mesafeler azaltılmalıdır. Bitkiler arası mesafeler arttığında olgunlaşmamış çiçek taslaklarının saplarında koflaşma görülmektedir. Bitiler arası mesafe eşitlerin gelişme özellikleri ve ekolojik koşullara bağlı olarak değişir. Brokoli yetiştiriciliğinde en yüksek verim 45×30 cm mesafelerle yapılan dikim sıklıklarından elde edilmiştir.

5.2. Gübreleme

Brokoli topraktan karnabahara göre daha fazla besin maddesi kaldırır. Brokoli yetiştiriciliğinde bir dekar alana 15-20 kg N, P2O5 ve 20-22 kg K2O verilmelidir. Azotlu gübrenin yarısı K2O ve P2O5’in tamamı dikimle birlikte Disk-Harrow altına, geri kalan azot ise olgunlaşmamış ana çiçek taslakları hasat edildikten sonra bitkinin yaprak izdüşümüne verilmelidir.

Bor ve molibden eksikliği bitkilerin olumuz yönde etkiler. Molibden eksikliğinde yaprak ayası küçülür.

6. Olgunluk Hasat ve Depolama

Brokolide hasat olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerinde bulunan küçük çiçek gözleri açılmadan önce yapılır. Çiçek sürgünlerinin iyi geliştiği dönem hasat için en uygun dönemdir. Hasatta gecikme olursa çiçek taslakları açılır, çiçeklenme başlar ve sebze olarak değerlendirilen kısımlar odunlaşır ve lezzeti azalır. Önce ana (=tepe) çiçeksürgünleri hasat edilir. Bazı çeşitlerde hasat edilen ilk ana çiçek sürgünü karnabahara benzer.

Ana çiçek sürgünleri hasat edildikten sonra ilerleyen dönemde yaprak koltuklarından yan çiçek sürgünleri gelişir. Bu sürgünler hasat olgunluğuna geldiğinde bıçakla kesilerek hasat eidlirler. Ana ve yan çiçek sürgünleri hasat olgunluğuna geldiğinde düzenli olarak kasat edilmelidir. Hasat bitkinin tamamının bir defada kesilmesi şeklinde de yapılabilmektedir. Hasat edilen sürgünlerin boyları 10-15 cm, ağırlıkları ise hasat edilen sürgünlerin büyüklüklerine bağlı olarak değişir.

Ana sürgünlerin ağırlıkları 100-600 gram, yan sürgünlerin ise 10-50 gram arasında değişmektedir. Hasat olgunluğuna gelmiş brokoli bitkileri Şekil 19’da görülmektedir. Hasat edilen olgunlaşmamış çiçek sürgünleri ya hemen değerlendirilmeli yada 1-5 °C’de muhafaza edilmelidir. Sürgünler bu sıcaklık koşullarında ve polietilen torbalarda 3 veya 4 gün süre ile tazeliklerini koruyabilirler.

7. Verim

Dekara verim hasat şekline, çeşide, dikim sıklığına ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak ortalama 2000-3000 kg arasında değişmektedir.

8. Tohum Üretimi

Brokolide tohum üretimi lahana ve karnabahara göre daha kolaydır. Genellikle üreticiler ihtiyaçları olan tohumu kendileri üretir. İşte bu nedenledir ki ticari tohum firmaları standart tohum üretmezler F1 hibrid tohumu üretimini tercih ederler.

Tohumluk bitkiler yetiştirme yerlerinde bırakılabildiği gibi seçilen bitkiler bir başka yere şaşırtılarak da tohum elde edilebilir. Bunların dışında ana ve yan çiçek sürgünleri sebzel olarak hasat edilen bitkilerde tohumluk olarak kullanabilirler. Sebze olarak değerlendirilen sürgünlerin hasadı bittiğinde bitkiler yerlerinde bırakılır. Yada seçilen bitkiler bir başka yere şaşırtılarak tohum ekmek için kullanılırlar.

Tohumluk bitkiler ekolojik koşullar elverişli hale geldiğinde karnabaharda olduğu gibi çiçeklenirler. Çiçeklenme dönemi çeşitlerin erkenci veya geçci olduklarına göre değişir. Çiçeklenme mart, nisan, mayıs aylarında hasat olgunluğuna gelirler.

Tohum verimi çeşide, birim anada bulunan bitki sayısına, yetiştirme dönemindeki iklim koşulları ile yetiştirme dönemindeki bakım koşullarına bağlıdır. Bitki başına tohum verim 5-30 gramdır. Dekardan 30-100 kg arasında değişen miktarlarda tohum alınabilir.