Bağ ve Bahçe Tesisi
Bağ ve bahçesi tesisi yaparken ilk önce yer seçimi önemli bir yere sahiptir.Yer seçiminin önemli faktörleri:
–İklim:Kışın düşük sıcaklıklar ve türlere bağı olarak soguklama ihtiyacının yanında ilkbahar son donları ve sonbahar ilk donları meyve yetiştiricigin de önemli faktörlerdendir.
–Yöney:Bahçe tesis elde ederken tercih edilecek yöney,iklime,toprağa ve meyve türlerine göre değişir.Erken çiçek açan badem,kayısı ve ilkbahar donlarına hassas olan ceviz ve türlerinin güney yönlere dikimi tehlikelidir.Bağ tesisi serin ve sert iklimli yerler de doğu-batı yönünde yapılması tercih edilir.
–Toprak: : Meyve ağaçları için en uygun topraklar derin, verimli, iyi havalanan ve yapıları kumludan, kumlu-tınlı ve killi-tınlıya kadar değişen topraklardır. Birçok meyve türü için en uygun pH 5.5-6.5 arasındadır. Meyve yetiştiriciliği yapılacak yerde taban suyunun durumu da çok önemlidir. Genellikle türlere göre değişmekle beraber taban suyu yüksekliğinin 1 metreyi geçmemesi gereklidir
– Su : Başarılı bir meyve yetiştiriciliği için yeterli miktarda ve iyi kalitede sulama suyunun
sağlanması ve doğru bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Mümkünse su kaynağının durumuna göre dinlendirilmiş su kullanılması tercih edilir. Sulama uygulamasının önemi kadar bir sulamada verilmesi gerekli olan su miktarı ve sulama zamanın iyi belirlenmesi gerekir. Kontrollü su uygulaması meyve verim ve kalitesini büyük ölçüde etki eder. Kontrollü su uygulamaları modern sulama yöntemleri ile mümkündür. Bu yöntemlerin başında damlama ve mini sprink sulama yöntemleri gelmektedir.
TÜR VE ÇEŞİT ŞEÇİMİ
>Bir yerde daha önce yetiştirilmiş tür ve çeşitler ile araştırma kuruluşlarının tavsiye ettikleri tür ve çeşitler tercih edilmelidir.
>Hastalık ve zararlılarla mücadele ile kültürel bakım işlemlerinin kolay yapılabilmesi için tek bir türle kapama bahçeler kurulması tavsiye edilir.
>Ekonomik açıdan pazar üstünlüklerine sahip çeşitler tercih edilmelidir.
Birçok meyve tür ve çeşidinde ağaçların ürün verebilmeleri için mutlaka yabancı tozlanmaya ihtiyaç vardır. Meyve ağaçları bol çiçek açtıkları halde çok az meyve bağladıkları hatta hiç meyve yapmadıkları durumlar döllelici probleminden kaynaklanmaktadır. Elma, armut, kiraz, erik, badem gibi meyve türleri mutlaka yabancı tozlanma isterler. Bu türlerle bahçe kurarken en az iki ve daha fazla çeşit kullanılmalıdır. Özellikle kiraz bahçesi kurarken çeşitlerin birbirini tozlayıp tozlamadığının bilinmesi gerekir. Örneğin son zamanlarda üretimi hızla artan 0900 Ziraat çeşidinin dölleyicileri Starks Gold,Lambert ve Merton Late’dir
YER ŞEÇİMİ
Bağ tesis edilecek yerlerde toprak derinliğinin sulanabilir bağlar için en az 50 cm, sulanamayan bağlar için ise en az 100cm olması gerekir. Yer seçimini etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Asmaların sağlıklı ürün verebilmesi için en az 165 gün don olayının olmadığı bir iklime gerek vardır. Bu süreç 180 gün veya daha fazla ise bağlar daha güvenle kurulabilir. İlkbahardaki geç donların sürgünlere, sonbahardaki erken donların ise salkımlara zarar vermemesi gerekir. Deniz seviyesinden yükseldikçe hava soğuduğu için yayla yerlerinde asmaların üzümlerini olgunlaştıracağı sıcaklık toplamını almasına dikkat etmek gerekir. Yurdumuzda bazı yörelerde 1600m kadar yükseklikte bağlara rastlanabilmektedir
Kışın sıcaklık uzun süre -15 C nin altına düşmemelidir. Hastalık açısından havalanması kötü olan yerler ve don tehlikesi olan bölgelerdeki çukur yerler bağcılığa pek elverişli değildir.
ARAZİ HAZIRLIĞI
Toprağı en az bir yıl dinlendirmek gerekir. 2-3 yıl dinlendirmek daha iyidir. Bu süreç içerisinde toprağa hayvan gübresi verilerek tahıllar veya yeşil bitki olarak baklagiller yetiştirilebilir. Dikim yapılmadan önce arazinin tesviye edilerek düzeltilmesi gerekir. Bu özellikle karık yöntemiyle sulanacak bağlar için daha da önemlidir. Fakat tesviye sırasında toprak derinliğini göz önüne almak gerekir. Çukurlar doldurulacak diye diğer kısımlardaki toprak derinliğinin azalmasına veya ana kayanın yüzeye çıkmasına neden olunmamalıdır.
Dikimden önce toprak 50 cm kadar olacak şekilde derince sürülmelidir. Bunu tekli büyük pulluklarla yapmak mümkün olabileceği gibi, dip kazan ile toprağı aktarmadan yapmakta mümkündür. Dip kazan özellikle dozerle çekilirse toprağı 70-80cm derine kadar işleyebilir. Böylece toprağın altındaki sert ve geçirimsiz tabakalar kırılarak köklerin yayılmasına uygun bir ortam sağlanmış olur. Özellikle su tutan topraklarda bağın etrafına drenaj hendekleri açılarak bağın uzun süre su altında kalması önlenir.
Asmaların kışın dinlenme dönemlerinde en fazla 60 gün kadar su altında kalmaya dayanabileceğini unutmamak gerekir.
DİKİM VE DİKİM ŞEKİLLERİ
1-Dikim: Dikimden önce fidanların budanması gerekir. Bu amaçla aşı yerinde ve gövdeden çıkmış yan kökler tamamen çıkartılır. Dip köklerden yaralı olanlar veya kırılanlar varsa kesilerek çıkarılır. Dip kökler 10�20 cm kalacak şekilde kısaltılır.
Bağlarda fidanların tutmamasının en büyük nedenlerinden biri, Fidanlıktan sökümden dikime kadar geçen herhangi bir sürede su kaybı nedeniyle fidanların kurumasından kaynaklanır.
Çukurlar 40x40x40 cm boyutlarında açılmalıdır. Çukurlar kürekle açılabileceği gibi traktöre monte edilen dikim burgularıyla da açılabilir. Fidan üzerine gözleri tamamen kapatacak ve tepe kısmı en üst gözden 5 cm kadar yukarıda olacak şekilde keseksiz ve tavlı toprakla bir kümbet (köstebek) yapılır. Bunun faydası yeni kökler oluşuncaya kadar gözün sürmesini geciktirmek ve kesim yüzeylerinin kurumasını önlemektir. Ağır topraklarda kümbet yapmak bazen gözlerden çıkan sürgünlerin toprak yüzüne çıkmasını önler. Bunun önüne geçmek amacıyla fidanın üzerine altı ve üstü çıkarılmış bir konserve kutusu konularak içine hafif bünyeli toprak veya kum konur. Daha sonra kümbet yapılır. Bunu takiben konserve kutusu hafifçe çekilerek alınır. Böylece sadece fidanın etrafı kumlu kalır ve dolayısı ile sürgünlerin yüzeye çıkması kolaylaşır. Dikim tamamlanınca fidanın yanına kalınca bir herek dikilerek daha sonra çıkan sürgünler bu hereğe bağlanır.
2-Dikim Şekilleri: Asmalarda genellikle dikdörtgen dikim uygulanır. Bir dikdörtgenin köşelerine gelecek şekilde dikim yapılabilir. Benzer olarak kare ve üçgen dikim şekilleri de vardır. Üçgen dikimde birim alana dikilen fidan sayısı daha fazladır.
Meyili % 8 �e kadar olan arazilerde kontur dikim uygulamasında yarar vardır. Daha meyilli arazilerde teras yapmak gerekir. Kontur dikimde sıralar suyun akış yönüne doğru %1 meyilli olmalıdır. Çeşitler sıralara karışık dikilmemelidir. Eğer bağda birkaç çeşit bulundurulacak ise ayrı parseller halinde oluşturulmalıdır. Tozlayıcı isteyen dişi çiçekli çeşitlerde (çavuş gibi) ,9 dişi çiçekli çeşide bir tozlayıcı gelecek şekilde veya her üç sıradan sonra bir sıra tozlayıcı olacak şekilde dikim yapılmalıdır.
DİKİM SİSTEMLERİ VE DİKİM SIKLIĞI
Düz arazilerde genellikle kare, dikdörtgen, satranç ve üçgen dikim uygulanır. Dikim sistemi belirlendikten sonra sıraların yönü arazinin durumuna göre belirlenmelidir. Güneş ışınlarından daha iyi yararlanmak için, sıraların kuzey-güney yönünde oluşturulması gerekir. Arazide soğuk havanın birikebileceği çukur yerler varsa, oralarda soğuğa tolerans gösteren, soğuklama isteği uzun olan tür ve çeşitler yada geç çiçek açan çeşitler seçilmelidir.
1-Kare Dikim Şekli: Düz arazilerde genellikle kare, dikdörtgen, satranç ve üçgen dikim uygulanır. Dikim sistemi belirlendikten sonra sıraların yönü arazinin durumuna göre belirlenmelidir. Güneş ışınlarından daha iyi yararlanmak için, sıraların kuzey-güney yönünde oluşturulması gerekir. Arazide soğuk havanın birikebileceği çukur yerler varsa, oralarda soğuğa tolerans gösteren, soğuklama isteği uzun olan tür ve çeşitler yada geç çiçek açan çeşitler seçilmelidir.
Fidan Sayısı= 1000/ a2
(a : Karenin bir kenar uzunluğu metre)
2-Dikdörtgen Dikim Şekli: Dikdörtgenin köşelerine yapılan dikimdir. Kare dikime göre daha fazla fidan dikilebilir. En çok kullanılan dikim sistemleri arasındadır.
Fidan Sayısı : 1000/ axb
( a : sıra üzeri aralığı metre
b : sıra arası aralığı metre
3-Satranç Dikim Şekli: Satranç dikim sisteminde karenin köşelerine dört ağaç bir ağaç ise karenin merkezine dikilir. Erken dönemde daha fazla ürün ve gelir elde etmek için uygulanmaktadır. Kare dikimin yaklaşık iki katı fidan dikilebilmektedir.
4-Üçgen Dikim Şekli: Üçgen dikim ağaçların eşkenar üçgenin köşelerine dikildiği bir sistemdir. Kare şekline göre aynı alana %15 daha fazla ağaç dikilebilmektedir.
5-Kontur Dikim Şekli: Kontur dikim sistemi, eğer meyve bahçesi kurulacak arazi çok meyilli ise tesviye ile düzeltme mümkün olamamaktadır. Burada teraslar yapılmalı ve teraslarda sulama sularının tutulabilmesi için kenar kısımlar yüksek tutulmalıdır. Dikim şekli ne kadar düzensiz olursa olsun sulama ve yağmur sularının gövdenin etrafında birikmemesi için ağaçlar kenara yakın dikilirler.
FİDANIN TEMİNİ
Fidanların dikimden birkaç ay önce temin edilmesi gerekmektedir. Fidan alınacak yerin güvenilir ismine doğru fidan üreten sertifikalı olması zaruridir. Çünkü büyük masraflar gerektiren bahçe tesisinin geri dönüşü de zordur. Fidanların hastalık ve zararlı bakımından temiz olması arzu edilir. Enstitümüzde ve diğer bazı kamu kuruluşlarında da fidan üretimi yapılmaktadır. Halen enstitümüzde elma, armut, kiraz, erik, vişne, kayısı türlerine ait değişik çeşitlerde fidan üretimi yapılmaktadır. Ayrıca aşısız ceviz fidanı da mevcuttur. Yeni bir kapama bahçe kuracak üreticilerimizin fidan taleplerini Aralık ayında yapması gerekir. Fidan sökümleri kurumumuzda hava şartlarına bağlı olarak genellikle Mart ayında yapılmaktadır. Dikimde bir yaşlı fidan tercih edilmelidir. Kurumalar dikkate alınarak genellikle %20-25 daha fazla fidan alınmalıdır.
Eğer fidanı aldığımız yer uzak bir yerse fidanı götürürken çok dikkat edilmelidir. Alınan fidanların kökleri kurumaması için kök kısımları iyice sarılmalıdır. Rüzgar ve güneşe karşı sıkıca korunmalıdır. Fidanlar dikim zamanına kadar, köklerini güneş ve kuru havadan korumak için nemli toprak içine gömülerek muhafaza edilirler.
TOPRAK HAZIRLIĞI
Bahçe kurulacak arazi uzun süre işlenmemiş ise sürüm öncesi toprak dip-kazan ile patlatılmalıdır. Ardından derin sürülerek ve yaz mevsimi sonuna kadar toprağın havalanması ve güneşlenmesini sağlamak için beklenmelidir. Eğer daha önce yetiştiricilik yapılan bir alanda dikim yapılacak ise bahçe yapılacak yerin toprağı ilkbahar veya yaz aylarında derin bir şekilde sürülmelidir. Sonbaharda kesekleri kırmak dağıtmak ve araziyi tesviye etmek için tırmık veya diskaro çekilerek arazi dikime hazır hale getirilir
Meyve bahçesi tesisinde mutlaka toprak analizleri yapılmalı, analiz sonuçlarına göre
gübreleme yapılmalıdır.
ARAZİ HAZIRLIĞI
Toprağı en az bir yıl dinlendirmek gerekir. 2�3 yıl dinlendirmek daha iyidir. Bu süreç içerisinde toprağa hayvan gübresi verilerek tahıllar veya yeşil bitki olarak baklagiller yetiştirilebilir. Dikim yapılmadan önce arazinin tesviye edilerek düzeltilmesi gerekir. Bu özellikle karık yöntemiyle sulanacak bağlar için daha da önemlidir. Fakat tesviye sırasında toprak derinliğini göz önüne almak gerekir. Çukurlar doldurulacak diye diğer kısımlardaki toprak derinliğinin azalmasına veya ana kayanın yüzeye çıkmasına neden olunmamalıdır.
Dikimden önce toprak 50 cm kadar olacak şekilde derince sürülmelidir. Bunu tekli büyük pulluklarla yapmak mümkün olabileceği gibi, dip kazan ile toprağı aktarmadan yapmakta mümkündür. Dip kazan özellikle dozerle çekilirse toprağı 70-80cm derine kadar işleyebilir. Böylece toprağın altındaki sert ve geçirimsiz tabakalar kırılarak köklerin yayılmasına uygun bir ortam sağlanmış olur. Özellikle su tutan topraklarda bağın etrafına drenaj hendekleri açılarak bağın uzun süre su altında kalması önlenir.
Asmaların kışın dinlenme dönemlerinde en fazla 60 gün kadar su altında kalmaya dayanabileceğini unutmamak gerekir.
